OY CAVEMİ... (TİTO)

                                                TİTO                            

         Tüylü-sulu ayvalarıyla meşhur Ayvalıdere’nin iki yakası 1950 sonrası yoğun gecekondu baskısına maruz kaldı. İlk gelenler Tito rejiminden kaçıp “özgürlüğe merhaba!” diyen Yugoslav göçmenleri idi. İki odalı gecekondularının birinde kendileri kalıyor, diğer göz odalarında da ya inek ya da koyun-keçilerini barındırıyorlardı.

          Esenler-Ayvalıdere’ye komşu ve enginarlarıyla meşhur Sağmalcılar da benzer görüntülerle, hatta daha da fazlaca “muhacir”lerle dolmaya başladı. Geniş meraya sahip iki semtte  “muhacirler” adeta yarışıyordu. Civarda fabrika fazla olmadığından Karadeniz ve Doğu’dan gelenlerde onlara özenip benzer işi yapıyorlardı. Bu yüzden zaman zaman hayvan otlatma yüzünden tartışmalar ve kavgalar yaşanıyordu.

          Büyüklerin tartışmasından ve kavgalarından haliyle çocukları da etkileniyordu. “Çete”ler kurup karşı mahalleye saldırıya geçiyorlardı. “Savaş aletleri” ise ay çiçeği (gündöndü) saplarıydı. Aslında yaptıkları savaş değil de bir çeşit oyundu; çünkü o vakitler futbol, voleybol ve basketbol pek bilinmiyordu. Daha doğrusu bu oyunları oynayacak topları yoktu. Çocukların bildiği misket (bilye), seksek, saklambaç, uzun eşek oynama, konserve kutularıyla karpit patlatma ve çember çevirmeydi.

         Çetelerin kavgası en çok “Biz sizden önce mahalleye geldik”, “Yok biz sizden önce gelmiştik” gibi eften-püften tartışmalarından çıkıyordu. Bir de mahalleye yeni gelen yabancı bir çocuk kolay bir şekilde kabul edilmiyordu. Hele o çocuk güçsüz ve çelimsiz ise aralarında yer bulması neredeyse imkânsız gibiydi. Ama iri yarı güçlü kuvvetliyse, bileği dönüyorsa saygı ile önünde eğilirlerdi.  

         1960’lara gelindiğinde her iki semt tam bir kozmopolit yerler haline gelmişti. Boşnağı, Arabı, Arnavutu, Kürt’ü, Laz’ı, Alevisi, Sünnisi ile bir renk cümbüşü oluşturuyordu. Büyükler arasında sorunlar fazla abartılmadan halledilirken, çocuk çetelerin küçük sorunları bazen büyük meselelerin çıkmasına neden oluyordu.

         Tramvaylarda bir süre vatmanlık yaptıktan sonra Ayvalıdere’ye yerleşen ve burada küçük bir bakkal dükkânı açan Erzincanlı vatman Rıza (Ziya Bakkal), bir süre sonra memleketindeki eşi ile yedi çocuğunu da İstanbul’a getirdi; “Boşnak Raşit”in tek gözlü gecekondusuna yerleşti. Kendisinin pek bir sorunu yoktu, ama eşi ve çocuklarının semt insanlarıyla pek bağdaştığı söylenemezdi.

         İki tarafta farklı kültürden geliyordu. Gelenekleri, görenekleri bir birine uymuyordu. Birbirlerinin yaptığı konuşma ve hareketleri garipsiyorlardı. Özellikle de çocuklar kültür ve dil farkından dolayı birbirlerini dışlıyorlardı. Anadolu’dan gelenler muhacirleri “gavur” diye nitelerken, muhacir çocukları da onları “Kürt” ya da “Mağaradan gelme” diye hakir görüyordu.

          Sokaklar hemşeriler arasında paylaşılmıştı. Bir “Kürt” ya da bir “Kızılbaş” çocuğu muhacir sokağındaki bir evde yaşamak zorundaysa işi gerçekten zordu. Ha keza bir muhacir çocuğun da benzer bir durumla karşı karşıya kalması halinde işi gerçekten güçtü...

          Anadolu’nun bir köyünde Kürtçe’den başka bir dil bilmeyen bir Kürt çocuğu ile Boşnakça’dan başka bir dil bilmeyen çocuğun anlaşması çok güç oluyordu. Habire biri birlerini küçümsüyor, alaylı davranışlarda buluyorlardı. Bu durumdan en çok zorlanan çocuklardan birisi de İbrahim'di. İbrahim "Ziya Bakkal"ın beş erkek çocuğundan biriydi, ama bir kelime Türkçe bilmiyordu. Boşnak ev sahiplerinin çocukları ya da diğer komşu çocuklarının oyunlarını izlemeye ve onlara katılmaya çalışma hamlesi hep boşa çıkıyordu. Katılma girişimleri tekme ve tokadın yanı sıra, “İttir git pis Kürt… Kızılbaş!” gibi aşağılayıcı sözlerle püskürtülüyordu. 

          Bir bayram arifesi annesi köylerinde olduğu gibi iki kızıyla beraber akşamdan İbrahim'in ellerinin içlerine de kına yaktı. Sultan ana, kına iyi tutsun diye de ellerini bez parçalarıyla bir güzel sardı. İbrahim nereden bilsin bu kınanın sabah olduğunda başına dert açacağını... Neşeyle evden çıktı, daha sokağa adımını atar atmaz komşu çocukların:

           - Aaaa erkeğe bak! Sen kız mısın? Erkek adam eline hiç kına yakar mı? sataşmalarıyla ne yapacağını bilemedi, şaşırıp kaldı. Oysa köyünde bayramlarda kızlar gibi erkeklerin de ellerine kına yakılırdı. Bu bir gelenekti. Kimse de kimseyi bu yüzden aşağılamaz, garipsemezdi. Alaya almalar artınca İbrahim koşarak gecekondunun bahçesinden içeri daldı. Gecekondunun dış kapısına sert bir tekme attı. Ardına kadar açılan kapıdan annesine Kürtçe:

          - Ana bir daha ellerime kına yakma. Macir çocukları; 'Erkek adam hiç kızlar gibi eline kına yakar mı!' diye beni kızdırıyorlar, diye gürledi.

            Sultan kadın şaşırdı kaldı. Oğlunun söylediklerine önce bir anlam veremedi. Sonra İbrahim'in evin briket duvarına elinin içini kanatırcasına sürterek, kınanın kırmızılığını çıkartmaya uğraştığını görünce:

         - Oğlun sen delirdin mi? Ne oldu sana böyle? Kim ne dedi?

         - Daha ne olsun? Evet delirdim! Macir çocukları bana 'Sen kız mısın? Kızlar eline kına yakar!' diyerek alay ettiler. Bir daha kına istemiyorum…

         - Tamam oğlum, sakin ol... Onlar halt etmiş. Sen üzülme bir daha kına yakmam…

           İbrahim iki gün gecekondunun bahçesinden dışarı çıkmadı. İki gün sonra misket oynayan ev sahibi ve onların komşularının çocuklarını seyretmek için kapı önüne çıktığında bu kez de:

         - Bizden uzaklaş… Bir daha yanımıza gelirsen kafanı kırarız! gibi tehdit içeren sözleriyle karşılaştı.

          Tek tek gelseler hepsini dövebileceğini gözüne kestiren İbrahim, kalabalık oldukları için bu düşüncesini uygulamadı. Kös kös küçük bahçelerine döndü. Komşu çocuklarının tavrını annesine iletti:

        - Oğlum senin Macirlerin arasında işin ne? Sen de bir daha onların yanına gitme, bizim köylülerin çocuklarının olduğu sokağa git, onlarla oyna, dedi.

          İbrahim’in o gün oyun oynama hevesi kalmamıştı, ama ertesi gün annesinin dediğini yaptı. Köylülerinin oturduğu sokağa, onların çocuklarının yanına gitti. Birisi yakın akrabası olan üç çocuk çamurdan ev yapıyordu. Ama hiç birini tanımıyordu, bir süre onları uzaktan izledi. Kendisini de çamurdan ev yapmaya davet etmelerini bekledi. Epeyce bir zaman başlarında dikildi. Hemşeri çocuklarının arada:

          - Çekil başımızdan… Uzaklaş! Gölge etme! diye azarlamalarına aldırış etmedi.

            Bir süre daha onları izlemeyi sürdürdü. Ta ki içlerinden birinin:

          - .mına koyduğum çocuğu niye başımızdan dikilip duruyorsun. Sana s.ktir git demedik mi? diye küfür etmesine kadar. 
            İbrahim koçlar gibi iki üç adım geri gitti. Sonra olanca gücü ve hızıyla hemşeri çocuklarının çamurdan yaptıkları eve doğru hamle yaptı, çamurdan eve bir tekme savurdu. Ardından da yerde çömelmiş vaziyette oturan çocuklara birer tekme vurdu. Sen misin üç çocuğa vuran! Üçü birden yerlerinden doğrulur doğrulmaz, İbrahim'in üzerine çullandı. İbrahim yediği tekmelerden bir şey anlamadı, ama sol gözünün üstüne yediği yumruk öyle sertti ki sersemledi, bayılacak gibi oldu. Zor ayakta durabildi. Ardından:

         -  Oy cavemi (oy gözüm)… Oy cavemi… Oy cavemi, diye ağlayarak annesinin yanını boyladı.

            Gecekondu evlerinin kapısından içeri bu kez küfrederek girdi. Anında şişen ve moraran gözünü annesine gösterdi:

          - Bak senin gönderdiğin köylümüz olan çocuklar beni ne hale getirdi. Beni dövdüler. Senin yüzünden gözüm şişti, artık hiçbir yere gitmeyeceğim, diye ağlamasını sürdürdü.

            O günden sonra annesi ne kadar ısrar ettiyse de İbrahim uzun bir süre evden dışarı çıkmadı.  
            İbrahim okul çağı gelince mahallesindeki Ayvalıdere İlkokulu'na kayıt oldu. Türkçe'yi az da olsa kavramıştı. Üçüncü sınıfta öğretmeni zor bir matematik sorusunu tüm sınıf öğrencilerine sordu. İbrahim hariç, hiç bir öğrenci bu zor soruyu çözemedi. Utangaç İbrahim sağ işaret parmağını başını aşmayacak şekilde kaldırarak; "Ben çözdüm öğretmenim!" dedi. Sınıfta herkes o ana kadar sessiz sakin bir çocuk olan İbrahim'in soruyu çözdüğünü söylemesine şaşırdı. Öğretmeni İbrahim'i "Gel tahtaya oğlum. Nasıl yaptın, çöz bakalım?" diye kara tahtanın önüne davet etti. 
           İbrahim, beyaz tebeşiri aldı eline, bütün sınıf arkadaşlarının pür dikkat bakışları altında kara tahta üzerinde soruyu çözdü. Öğretmeninden "aferin" alıp, yerine oturdu, yanında oturan Yugoslav göçmeni arkadaşı Hayrullah Kasniç; "Oğlum bu soruyu nasıl çözdün? Tito gibi adamsın! Bu soruyu ancak o çözerdi" demesiyle İbrahim'in adı artık "TİTO" oluverdi. İlkokulda ortaokulda, mahallede, iş yerlerinde "TİTO" olarak bilindi, bu adla çağrıldı...    

(Yazı ve Fotoğraflar: Süleyman Boyoğlu)