15 Nisan 2021 Perşembe

NEDEN KÖY ENSTİTÜLERİ? (2)

                                 Kepirtepe Köy Enstitüsü 1942 (Fotoğraf: Yeni Kuşak Köy                                                                                Enstitüleri Derneği Yayınları)

                          KÖY ENSTİTÜLERİ NİÇİN                                                              ŞEHİRLER DIŞINDA KURULDU

 Süleyman Boyoğlu

            Şerif Tekben, köy enstitülerinin, hayatının sonuna kadar köyleri eğitim yoluyla canlandıracak ve köyde ilköğretimi yüzde yüz gerçekleştirecek öğretmen ve köye yarayan diğer meslek erbabını yetiştiren kaynaklar olarak düşünüldüğünü belirtiyor, ancak bu amaca ulaşabilmek için de belirlenen ilkelerin tam olarak uygulanması gerektiğini ifade ediyor. 

           Tekben, köy enstitülerinin niçin şehirler dışında kurulduklarını ise şöyle açıklıyor:

           “Köy enstitülerine alınan öğretmen adaylarının ziraat ve atölye işlerinde yetiştirilmeleri gerekiyordu. Böyle bir çalışmayı sağlamak için her şeyden önce ziraata elverişli araziye ihtiyaç vardı. Ekim, dikim, bakım ve istihsal işlerinin gerektirdiği işler ve araçlar düşünülürse enstitülerin neden şehirlerde kurulmadığı anlaşılır. Köye gidecek öğretmenin, köylünün işine yarayan bilgi ve hünere sahip olması, köylü ile kader birliği yapması, okuma-yazma ve öteki bilgileri bu hususların gerçekleşmesi için bir araç olarak kullanması sayesinde, köy hayatı üzerinde etkin olabileceği düşünülmüştür. Öğretmen adayları görev alacakları köyün koşullarına göre toprağı işlemeyi, traktör kullanmayı, yol, köprü, kaldırım yapmayı, tuğla pişirmeyi, kireç yakmayı, taş yontmayı, ağaç yetiştirmeyi, peynir, sirke imal etmeyi, hayvan bakımını bilmek; kızlar ise biçki-dikiş, dokumacılık işlerini öğrenmek zorundadırlar.”

          “Köy enstitüleri Türk köyünü, köylü bir ulus olan Türk ulusunu eğitim yolu ile canlandırma amacı güdüyordu” diyen Tekben, şöyle devam ediyor: “Bu amacı gerçekleştirmek için çok çetin çalışmalara ihtiyaç vardı. Eller nasırlanmadan, tabanlar çatlamadan, güneşte kavrulmadan köylüye yararlı olunamazdı. Önce köyün çetin ve ağır koşulları içinde tutunmak, sonra da bu koşulları değiştirmeye çalışmak.. Bu kuru bir ülkücülükle yürüyecek iş değildi. İlk denemeler de gösterdi ki, şehirden alınan çocuklarla bu iş yürütülemeyecektir. ‘Asırlardan beri türlü felâkete maruz kalan, buna rağmen hayatın karşısında paslı bir çelik gibi durmasını bilen köylü’ denen hazineden faydalanmak en doğru yol olurdu. İşte bu gerçekçi görüşe uyularak öğretmen adaylarını köylerden almak, onları bilgi ve becerilerle donatıp tekrar köylere vermek yolu tutuldu."

            
 Fakir Baykurt, Mehmet Başaran, Vedat Günyol- Fotoğraf: Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Yayınları                                                          

                      TABİATLA ŞAVAŞ

          Köy enstitülerinin dayandığı ilkelerin içinde en önemlisinin “Yaparak Öğrenme” olduğunu vurgulayan Şerif Tekben, şunları kaydediyor: “Bu ilke olmadıkça köy enstitüleri hakkında düşünülen ve saptanan bütün amaçlar birer serap olur. İş eğitimi deyince, istihsali amaç edinen gerçek iş içinde iş vasıtasıyla eğitimi anlamalıdır. Öğrenmenin tek yolu da budur. Bunun için enstitülerin kuruldukları yerden, uygulanan iş eğitimi şekline kadar bütün çalışmalar çocuğu, içinde bulunduğu tabiatı sömürebilecek duruma ulaştıracak tarzda ayarlanmıştır. Çocuk, enstitüde aralıksız olarak tabiatla savaş halindedir. Kazandırılan bilgiler, yapılan işler hep tabiata hakim kılıcı bir hedef taşır. Zihni yormaktan başka bir işe yaramayan, uygulanamayan, kuvvet haline getirilemeyen bilgiye yer verilmez. Bu anlayış içindeki çalışmalar, bir yandan çocuğu yetiştirirken, bir yandan da gerçek ürünleriyle yurdumuza zenginleştirir.” 

          DİSİPLİN KURULLARININ İŞSİZ KALMASI

        Tekben, her enstitüde ortalama bin öğrenci olduğunu da belirterek, şunları söylüyor: “Öğretmenler, usta öğrenciler, öğretmen aileleriyle kadınlı erkekli orta büyüklükte bir köy topluluğu.. 3-5 bin dönüm araziye yayılmış bu köyün birçok işleri vardı. Günlük temizlik işlerinden her alandaki geçici ve sürekli çalışmalara kadar enstitünün bütün işleri.. Bu işler topluca alınan kararlarla yürütülürdü. Hafta sonlarında ve aybaşlarında yapılan toplantılarda çalışmalarla ilgili olarak kıyasıya tartışmalar yapılır, isim ve yer söylemek şartıyla bütün iyilikler, kötülükler ortaya dökülürdü. Enstitü ödeneğinin sarf yeri de bu toplantılarda kararlaştırılırdı. Aşağıdan yukarıya öylesine bir kontrol sistemi ki, en ufak yolsuzluğun gözden kaçması imkânsızdı. Demokratik eğitim ve kendi kendini yönetme sayesinde disiplin kurulları işsizdi. Ortalama 15 bin öğrencinin barındığı köy enstitülerinin disiplin işleri incelenince görülecektir ki, bu kurumlardaki vaka sayısı bir lisemizin bir yıllık disiplin kurulu kararlarının yanında hiç kalmaktadır.” 

         Halk arasında yaşayan “imece”nin enstitülerde bir eğitim tekniği durumuna getirildiğini vurgulayan Şerif Tekben, “Kesim içindeki köylere yardım ekipleri göndermek, bir de kardeş kurumların savaşlarına katılmak suretiyle iki şekilde uygulanırdı” diyor.

              “10 YILDA 20 BİN ÖĞRETMEN YETİŞTİ

         Tekben, enstitülerin kısa zamanda başardıkları işlerin “muazzam” işler olduğuna işaret ederek, şöyle devam ediyor: “Her biri milyonlar değerinde, modern eğitimin gereklerine sahip 21 eğitim sitesi… 9 bin eğitmen, 20 bin öğretmen 10 yılda yetişti. 108 yıl çalıştıktan sonra köylere gönderilebilen öğretmen sayısı ise 6 bindir. Köy enstitüleriyle hızlı ve güvenilir kalkınmanın yoluna girebilmiştik. Bu iş nasıl oldu? Her şeyden önce eğitimde kendimizi bulmakla.. Bizi köstekleyen alışkanlıklar düzenini, elimizi kolumuzu bağlayan kırtasiyeciliği, nemelazımcılığı, yan geldirmeciliği kökten kazımak, kendi öz değerlerimize kavuşmakla. Bizim insan cevherimizin yaratıcılığını parlatmakla.. Masa başı uyuşukluğu, hesapları bir kenara itilmiş, cesaretle işe göre adam seçilmiş ve bu adamlara tam yetki verilmişti. İnsana güvenilmiştir. 3-5 memur ve 2-3 işçi kadrosu ile idare edilen bu kurumlarda bugün öğrenci sayısına yakın işçi ve memur çalışmaktadır. Demek ki eğitim düzeni iş görme zihniyetini beraberinde getiriyor. Giderek köy enstitüleri ‘gönülden kanunlu’ insanlarla çalıştığı, yetiştiği yerler olmuştu.”

         KASNAKÇI EFE, ÂŞIK VEYSEL, ALİ İZZET        

         Tekben, her enstitünün kendi çevresini inceleme, halk kültürü verilerini ortaya çıkarıp değerlendirme yolunda ilerlediğini de anlatarak, şunları kaydediyor: “Halk türküleri, nakışlar, milli oyunlar taze bir güçle hayata katılıyordu. Yaşayan halk sanatları ustaları köy enstitülerinde ‘usta öğretici’ olarak çalıştırılıyordu. Kasnakçı Efe, Âşık Veysel, Ali İzzet ve daha bir çok halay, zeybek ve öteki halk oyunları, halk türküleri ustaları.. Tarım işlerinde çevredeki değerlerden faydalanılırdı. Ömrünü bağcılıkla geçirmiş ya da hayvancılıkta tanınmış ustalar köy enstitülerindeki çalışmalara katılırlardı."

         Köye sağlıkçı, ebe, küçük zanaatkârın gerekli olduğunu, bunların da köy enstitüleri kaynağından yetiştirilmesinin yolunun tutulduğunu belirten Şeref Tekben, “Bundaki zorunluluğu doğuran sebepler, köy öğretmenlerinin köy enstitülerinde yetiştirilmesiyle ilgili sebeplerin aynıdır. Köyü bilen, köylüyü anlayan, köyden kaçmayacak dayanıklı ebenin, sağlık memurunun, doktorun, zanaatkârın köy yaşayışına yabancı çevrelerde yetiştirilmesine imkân yoktu. Köylerle münasebeti olan diğer hizmetliler de; müfettişler, bucak müdürleri, kaymakamlar kısa süreli kurslardan geçirilecek, giderek köylü ile omuz omuza çalışabilecek insanlarla koordine bir çalışma düzeni kurulacaktı” diye söylüyor.

          “Klasik öğretmen yetiştirme düzeninin bir de o anlayışa uygun denetim örgütü vardı” diyen Tekben, şunları ifade ediyor: “Dört duvar arasında sorunlarımızdan, ihtiyaçlarımızdan habersiz kitap bilgisiyle yetişen öğretmen, kapı dışı edildi mi; bir daha ardı aranmıyordu, okul arada işinin bittiğini sanıyordu. Yılda bir okula uğrayan müfettiş, daha çok kurumsal eğitimin vâizliği yolunda bir rapor düzenleniyor, böylece öğretmen görevi başında yetiştirilmiş oluyordu.  Enstitü, yetiştirdiği öğretmenleri, hayat içinde de izleyecek bütün imkânlarıyla yanı başlarında olacaktı. Denetim işi suç, noksan arayıcı, daima tenkit edici, bir zaptiye memuru anlayışı ile kovalayıcı, bir kelime ile korkunç olmaktan çıkarak, öğretmenle el ele verip birlikte noksanları giderme yolunda bir zihniyete inkılâp ediyordu.”

        Şerif Tekben, ülkenin eğitim kesimlerine ayrılmasını ise şöyle anlatıyor: “Yurt gerçeğinin bir başka yüzü daha vardı. Toprağımız yaşama koşulları, olanakları yönünden birbirinden çok farklı bölgelere ayrılıyordu. Doğu Anadolu’muzu, Karadeniz kıyılarını, Akdeniz bölgesini gören bir yabancı yazar; ‘bir değil, birçok Türkiye var’ demek suretiyle bunu çok güzel anlatmıştır. İhtiyaçlarla gerçeklerle çakışan sağlam bir eğitim düzeni, çalışmalarını bölgenin karakterine uydurulabilirse etkin olurdu.”

                21 EĞİTİM BÖLGESİ

         21 eğitim kesimine ayrılan ülkemizde enstitüler bu kesimlerin ortalarında kesimlerin özelliklerini taşıyan köylerin yanı başında kuruldu. Böylece ileri eğitim ilkelerinin hayata geçirilmesi, enstitülerin türlü yönleriyle o bölgenin inceleme, araştırma merkezi halinde gelişmesi, bütün ile bir eğitim alanı durumuna getirilmesi imkânına kavuşuldu. Bunun içindir ki enstitüler, bölgelerdeki halkı daha iyi tanıyor, halk kültürünü değerlendiriyor, insanlara yeni değerler katıyor, eğitsel çalışmaları yüzeyde kalmıyor, derinliklere işliyordu. Türkülerimiz, oyunlarımız, nakışlarımız günlük yaşayışa katılmış, ülke çapında bir canlılık yaratılmıştı. Böylece el değmedik yanlarımız meydana çıkarılıyor, bütün millete mal ediliyordu.”

           Tekben, köy enstitülerindeki güzel sanatlar konusunda da şunları söylüyor: “Köyler ortaçağ ölgünlüğü içindeydi. Oralarda çalışacak öğretmenlerin neşe ve canlılık yaratacak bilgilerle, ustalıklarla donatılması gerekti. Ayrıca halk içinde halk için çalışacaklar onu kültür yönünden yükseltirken güzel sanatlardan faydalanmayı ihmal edemezlerdi. Bunun için her öğrencinin türküleri, şarkıları notadan çıkarabilecek derecede bir saz çalabilmesine, milli oyunlarımızı iyi öğrenip oynamasına, sahne bilgileri edinmesine, resimden, heykelden anlamasına önem veriliyordu. Genel amaç, sağlam bir duygu ve beğeni eğitimi vermek, yetkililere gelişme alanları hazırlamaktı.”

          MÜZİĞİN HAVA SU KADAR GEREKLİLİĞİ

           “Müzik ve milli oyunların, enstitülerin günlük yaşayışı içinde hava, su kadar lüzumlu sayılırdı” diye vurgulayan Şerif Tekben, şöyle devam ediyor: “Akordeon, mandolin ve davulların katılmasıyla kızlı erkekli 800-1000 kişinin söylediği türküler ve marşlarla iş günü başlardı. Anlayışla yönetilen serbest okuma, radyo ve plâktan batı müziği dinleme saatleri, hafta sonu eğlenceleri, resim, müzik, tiyatro, şiir, fotoğraf, heykel, iç süslemeciliği gibi dallarda sivrilenler için olumlu uygulama alanlarıyla enstitüler.. İşte bu anlayış içinde 21 enstitüde topraktan, halktan sesler getiren yazarlar, oyuncular, besteciler yetişti ve bunların arasında adları sınırlar dışına çıkanlar oldu.”

           Tekben’in anlatımına göre, 1936 yılından itibaren köyleri eğitim yolu ile canlandırma davası, pedagoji tarihinde eşine rastlanılmayan ve tasarlanılmayan bir şekilde gelişmeye gösterir.  Enstitü öğrencilerinden oluşan “yapıcılık ekipleri”, bir birlerinin yardımına gider. Nerede yeni bir enstitü temeli atılacaksa, enstitülerdeki çocuklar oraya arılar gibi toplanırlar. Böylece Edirne’den Kars’a, Diyarbakır’dan Aydın’a, Trabzon’dan Antalya’ya, Malatya’dan Kastamonu’ya kadar uzanan bölgelerin içindeki en ıssız köylerde her biri bin yatılı öğrenci alacak genişlikte 21 enstitü kurulur.

             KÖYLERDEKİ “EĞİTMEN”LER           

          Nüfusları 150’den az olan köylerde çalıştırılmak üzere 8 bin 756 eğitmen yetiştirilir. Bu sayede öğrenci sayıları 10-20 arasında olan 16 bin köyün 7 bin 90’ı okula kavuşur. 1946-47 yılı başında eğitmenli okullarda 221 bin 512 çocuk okur.

          Köy enstitüleri, ilk mezunlarını 1942-43 yılında vermeye başlar. Sekiz yıl içinde köy enstitülerinden çıkan 17 bin 321 öğretmen köylerde görev alır. Bu süre içinde 7 bin 953 köyde yeniden öğretmenli okul açılır. Köy okullarında öğrenci sayısı 380 bin 238’den bir milyon 148 bin 701’e yükselir. Dört köy enstitüsünde açılan sağlık bölümünden 521 sağlık memuru çıkar. Bunların bakmakta oldukları köy sayısı 7 bindir. Türkiye’de ilk defa geniş çapta köy sağlığı işi köy enstitüleri hareketiyle ele alınır. Bu arada köy enstitülerinde mezun ebeler de köylere gönderilir. Her köy enstitüsü bin-altı bin dekarlık alan üzerine kurulur. Enstitülerin yapı planları, açılan yarışmalarda kazanan mimarlar eliyle yapılır. Bu planlarda modern bir sitenin bütün tesisleri bulunur. Yatılı okul ve kışla havasını yaşatan tek bina ve koğuş sisteminden kaçınılır, ellişer kişilik kümelerin dersliğini, yatakhanesini, kitaplığını, banyosunu, öğretmen evini, yemekhane ve yemek ısıtma yerini içine alan ayrı ayrı yapılar düşünülür ve uygulanır. Bu türlü okul yapılarından başka her köy enstitüsünde öğretmen evleri, toplantı binası, işlikler, kooperatif, revir, dinlenme yeri, uygulama okulu, ahır, ağıl, kümes, rasathane, fırın, mutfak ve çamaşırlık gibi yapılar da inşa edilir. Ayrıca spor alanları, yüzme havuzu, su deposu, müzik salonu, dokumacılık, dikiş, ciltçilikle ilgili küçük işlikler, matbaa, kireç, kiremit, tuğla ocakları da yapılır. 

          EN BÜYÜK SORUN TOZ VE ÇAMUR

          Çıplak ve büyük arazi içinde kurulan köy enstitülerinde çalışan ve okuyanların en büyük dertlerinden biri yazın toz, kışın da çamurdur. Bütün enstitüler yol yapma işini, barınma konusu kadar önemserler ve 100 kilometreye kadar da yol yaparlar. Kanalizasyon sorununu ise iki yıl gibi kısa bir zamanda tamamlarlar. Köy enstitüleri çırılçıplak bir düzlükte kurulduğu için insanların içecekleri bir damla bile su yoktur. Su ya yer altından çıkarılır ya da kanalarla, borularla uzak yerlerden getirilerek, çeşmelerden akıtılır. Enstitülerde yaşayanların en büyük istekleri ise elektriğe kavuşmaktır. İkinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı yokluk ve yoksulluk yıllarıdır. Ama 21 köy enstitüsünün hepsi kısa zamanda elektriğe kavuşur. Enstitülerde bir yandan yapı temelleri kazılırken, bir yandan da fidan çukurları açılır. Devlet işletmelerinden alınan fidanlarla korular, ormanlar ve meyve bahçeleri oluşturulur. Antalya’da, Düziçi’nde narenciye, Gönen’de bağcılık, Akçadağ’da kayısı (1946’da 3.5 ton kaysı toplanır), Arifiye’de çeşitli meyveler yetiştirilir. Beşikdüzü’nde balıkçılık yapılır. Hemen hemen her yerde de ekmeklik buğday yetiştirilir. Bütün köy enstitülerinde hayvancılığa da büyük önem verilir. 

          BAYRAK GÖRÜNÜMLÜ ENSTİTÜLER

         Şerif Tekben, eğitim seferberliğinin “tam bir seferberlik” olduğunu vurgulayarak, şöyle diyor: “Türk köylerini çekiç, mala sesleri sarmış, trenler, arabalar, hayvanlar ve insan sırtları yapı malzemesi taşımakta idi köylere. Enstitülerden ayrılan yapıcılık ekipleri köy köy dolaşıyorlardı. Doğu köylerinin hiç görmedikleri tuğla, kiremit, briket, cam gibi yapı malzemeleri köylere giriyordu. Kısa zamanda yeni yapılan okullar toprak damlı, boz renkli köylerin ortasında kırmızı damlarıyla birer bayrak gibi görünüyordu. Köy enstitüsü mezunlarına diplomadan daha kıymetli sayılan iş araçları veriliyordu. Bunlar; demircilik takımı, yapıcılık, marangozluk, dülgerlik takımları ile kız öğretmenlere özgü dikiş ve örgü ile ilgili makine ve tezgâhlardı. Bunların dışında karyola, dolap, sandalye, masa gibi ev eşyası da verilmiştir. Bunlar da enstitü işliklerinde öğrenciler tarafından yapılmıştır. İşte böylece, keserden bile yoksun birçok köylerimize çeşitli iş araçları girmiş oluyordu.”

        Tekban, o zaman köy enstitülerinin yapımına harcanan paranın 51 milyon lira olduğunu da kaydederek, sözlerini, “Bu gün yalnız Arifiye Köy Enstitüsü’nü bu paraya vermezler” diye noktalıyor.  21 köy enstitüsü ve adları şöyle: “Kırklareli-Kepirtepe, Sakarya-Arifiye, Balıkesir-Savaştepe, İzmir-Kızıl Çullu, Eskişehir-Çifteler, Aydın-Ortaklar, Burdur-Gönen, Kastamonu-Gölköy, Ankara-Hasanoğlan, Samsun-Akpınar, Kayseri-Pazarören, Konya-İvriz, Antalya-Aksu, Trabzon-Beşikdüzü, Sivas-Pamukpınar, Adana-Düziçi, Malatya-Akçadağ, Erzurum-Pulur, Kars-Cılavuz, Van-Erciş, Diyarbakır-Dicle.”

               

                KÖY ENSTİTÜLERİNİN BALTALANMASI

           Köy enstitülerinin özünden uzaklaştırılmasına 1946 yılında başlanır. “Islahat” adı altında yapılan budamalarla adları en sonunda 1954 yılında Demokrat Parti (DP) iktidarında tarihe gömülür. Ancak,  aradan 67 yıl geçmesine rağmen, köy enstitüleri ilgili tartışma bitmiyor. Şerif Tekben’e göre, enstitüleri baltalayan hareketlerin tek kaynağı vardır; o da köylünün kalkınması, uyanması, yani hakkını arayan, kendini sömürtmeyen bir vatandaş olması endişesidir. Bu korkunun özellikle çıkarı halkın, köylünün sırtından olan kimseleri harekete geçirdiğini söylüyor. Tekben, köy enstitülerinin karşısında olanları “politikacılar, şahsi kırgınlığı olanlar, kıskançlar, gericiler ile aldatılanlar” olduğunu vurgulayarak, bunları dört grupta toplayarak, şunları söylüyor: 

           “Politikacılar: 1946 yılında çok partili hayata geçince bir yandan iktidar partisi içindeki şahıslar birbirlerini yıkmak için, öte yandan yeni kurulan partiler oy toplamak için enstitülere, ilköğretim seferberliğine saldırmaya başladılar. Şahsi kırgınlıkları olanlar, kıskançlar: Geri duruk eğitim düzeni, yeni ve güçlü eğitim düzenine karşıydı. Bu devrime ayak uyduramayan, enstitülerde görev aldığı halde tutunamayan kimseler, köy enstitüleri hareketini yaratanları çekemeyenler 1946’dan sonra açıkça saldırılara giriştiler. Gericiler: Bunlar dincilik, milliyetçilik kisvesi altında çıkarlarını düşünenlerdir. Bunlar, sövme ve iftira metodunu kendilerine en yakışır şekilde bütün çirkinliği ile uygulamışlardır. Aldatılanlar: Görmeden, anlamadan gericilerin, çıkarcıların ürettikleri yalanlara, iftiralara inananlar, onlara katılanlar.”

          KÖY ENSTİTÜLERİ YAŞASAYDI KURTULACAKTIK

        Tekben, eğer köy enstitüleri yaşasaydı, bütün köylerin 10 yıl içinde okul ve öğretmene kavuşturulması için bir plan yapıldığını vurgulayarak, sözlerini şöyle tamamlıyor: “Eğer bu planın devam etseydi 1956 yılında okulsuz tek köy kalmayacaktı. Plan uyarınca 8-10 köy bir sağlık memuruna ve bir ebeye bağlanacaktı ve bütün köyler 1956 yılında sağlık kontrolüne alınmış olacaktı. Bölge okulları sayesinde köy çocuğuna sekiz yıllık öğrenim hakkı sağlanacak, giderek ilköğretim 7-8 seneye çıkacaktı. Köyde halk eğitimi ve akşam okulları çalışmasıyla yetişkinler okuma-yazma öğrenecekler, bilgi seviyeleri yükselecekti. Köy halkları ezbere ve işe yaramayan bilgiler yerine, ekonomik seviyesini yükseltici hayati bilgi ve becerilerle donatılacak, canlanacak ve yükselecekti. Okuyan ve uyanan milyonlarca köy çocuğunun alttan itmesiyle eski kurumlar değişecek, çoğalacak… Ve Türkiye’mizi yüceltecek yeni sorunlar bu çalışmaların sonuçları olacaktı. Kurtulacaktık…”      


14 Nisan 2021 Çarşamba

NEDEN KÖY ENSTİTÜLERİ? (1)

 Süleyman Boyoğlu

         

                        Fotoğraf: Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Yayınları'ndan
  
         Son yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı müfredatının yaz-boz tahtasına, öğrencilerin de şaşkına dönmesi üzerine akıllara ister istemez yeniden “Köy Enstitüleri”ni getiriyor. Acaba Türkiye, Köy Enstitüleri’ni kapatmasaydı, eğitim sistemimiz yine böyle olur muydu? Peşinen düşüncemi söyleyeyim; olmazdı. Ezbere dayalı olmayan daha çağdaş ve Batı’yla uyumlu bir eğitim sistemimiz olurdu hem de kökleşirdi.

           Her yıl 17 Nisan’da olduğu gibi bu yıl da Köy Enstitüleri’nin 81. kuruluş yıl dönümü kutlanacak. Kutlanacak diyorum, ama kim kutlayacak? Milli Eğitim Bakanlığı mı? Ne mümkün! Eğer hayatta olan varsa birkaç Köy Enstitüsü mezunu öğretmenimiz ile bu ülküye gönül veren eğitimciler kutlayacak, ama pandemi nedeniyle bu yıl böyle bir kutlama yapılması da çok zor…

          Zeki-çalışkan köy çocuklarından ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 1935 yılında hazırlıklarına başlanılan 1937’de denemesine girişilen, 17 Nisan 1940 yılında da dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel zamanında yasallaşan köy enstitüsü sistemi, hem kuramcısı hem de kurucusu İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç önderliğinde büyük başarılar elde etti.

         “Köy Enstitüleri” konusunda bugüne kadar değerli araştırmacılar ve yazarlar çok şey yazdılar. Bunlardan biri de Şerif Tekben’dir. *(Malatya-Akçadağ Köy Enstitüsü’nde müdürlük yapmış bir eğitimci)  Tekben, 1962 yılında Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı (TMGT) Gençlik Yayınları’ndan çıkan “Neden Köy Enstitüleri” adlı kitapçıkta, Köy Enstitülerini doğuran nedenleri çok güzel bir dille anlatıyor:

         “Tanzimatla yüzünü Batıya döndüren Osmanlı İmparatorluğu, Batı uygarlığını yaratan koşulları kavrayamadığı, gereken köklü değişmeleri yapamadığı için batılılaşmada başarıya ulaşamadı. Cumhuriyet, Atatürk devrimi ile ‘muasır medeniyet seviyesine’ ulaşmayı amaç edindi. Ancak savaşlar köyleri yıkmış, ülkeyi ıssızlaştırmış, hayatı söndürmüştü. Tez zamanda yeni, diri değerler bulup ortaya çıkarmaya, insanımızı değerlendirmeğe bağlıydı kalkınmamız.

          Ekonomik, toplumsal, kültürel konular ele alınarak kurumlar meydana getirilmeğe başlandı. Bir yaşama zorunluluğu ile yeni Türk harflerinin kabulüne, millet mektepleri ile de bir okuma yazma seferberliğine gidildi.” 

                            NÜFUSUN YÜZDE 81’İ KÖYDE

          Şerif Tekben, 1935 yılında Türkiye nüfusun yüzde 81’nin köylü olduğunu, ulusun temeli sayılan bu kitlenin tamamen “ümmi” olduğunu vurgulayarak, şöyle devam ediyor:

         “İstihsalde, sağlıkta, inanışta düzcesi yaşayışta tam bir gerilik ve ihmal içindeydi. Kalkınmamızın bu büyük çoğunluğun kalkınmasına bağlı olduğuna inanan Atatürk işin sağlam bir çözüme kavuşturulmasını istedi. En büyük iş Milli Eğitim Bakanlığı’na düşüyordu. Bu alanda 1935’ten sonra başlayan çalışmalar çok ilginçtir. Sorumlular tam bir Batılı kafası ile konuya eğilmiş, memleket gerçeklerini çıkış noktası kabul etmişlerdir. Bu anlayış içinde gerekli inceleme ve araştırmalara girişilmiştir.”

         Bir komisyonun Orta Anadolu’da (Kayseri, Yozgat, Çorum köylerinde) inceleme yaptığını, daha önce köy eğitimi alanında yapılanlar, verilmiş raporlar, düşünülen tedbirlerin gözden geçirildiğini, mali gücümüz ile ekonomik, kültürel, toplumsal yaşayışımızın Batı kopyası bir eğitim düzeniyle güçlendirelemeyeceğinin anlaşılmasından, ileri eğitim ilkelerine yaslanarak bize göre kurumlar yaratma alanında denemelere girişildiğini anlatan Tekben, köylerde yaşayan nüfusun yüzde 81’ini oluşturan çiftçi halkın ancak yüzde 14.1’inin okur-yazar olduğuna işaret ediyor.

         Tekben, öğrenim çağında bulunan bir milyon 920 bin köylü çocuğundan 347 bin 71’inin okula gittiğini, 40 bin köyden 35 bin 67’isinde ise okul olmadığına dikkat çekiyor. Şehirlerde 8 bin 90, köylerde 6 bin 859 öğretmenin görev yaptığını vurgulayan Tekben, şehrin öğrenim probleminin yüzde 75’i, köylerin ise yüzde 15’inin halledildiğini, köylerde ilk etapta 38 bin öğretmene ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor.

        O yıllar köylünün belli başlı işinin çiftçilik olduğunu, çok güç şartlar altında toprağı işleyerek hayatını sürdürmeye çalıştığını ve hemen hemen tüm ihtiyaçlarını topraktan karşıladığını, en yakın yardımcısının da hayvanları olduğunu söyleyen Tekben, “Onun kuvvetinden, kılından, etinden, sütünden, tırnağına varıncaya kadar her şeyinden faydalanır. Geçimini sağlama konusunda hayvanın, toprak kadar önemi vardır köylü için” diyor.

         Tekben, köylünün kullanmak zorunda olduğu tarım araçlarının ilkel olduğuna; saban, tırmık, düğen, yaba, orak, tırpan gibi araçların hemen hemen hepsini şehirde satın aldığına işaret ederek, bunların en basit onarımlarını köyde yapacak bir usta ve alet olmadığını anlatıyor. Örnek olarak da Malatya’yı veriyor. Bu ilin 30 köyünden 26’sında bir keser bile bulunmadığına vurgu yapıyor. Kağnının bile olmadığı ova köylerine rastlanıldığını, ev, ahır, ambar ve diğer yapılar için şehirden ustalar getirdiklerini, özellikle orta ve doğu Anadolu’da bazı köylülerin yapılarını kendilerinin yaptıklarını, ancak bunların da bir hayvan ininden farklı olmadığı yazıyor.

         Tekben’e göre, bütün ihtiyaçlarını kendi başına sağlamak zorunda olan köylüler, basit dokuma ve örgü işleri yapıyor, tam bir ilkel yaşayış içinde ve sağlık konusunda acınacak durumdadır. Ne doktor, ne ilaç bulunmaktadır. Bir doğumda bir de öldüğünde bedeni su gören köylüler olduğu, doğumu görgüden başka hiçbir bilgisi olmayan cahil ebelerin yaptırdığı, bir kızamık salgınında, bir iki hafta içinde köyde kocaman bir çocuk mezarlığı meydana geldiği, yüz yıllar boyunca deden-babadan kalma inanış ve bilgilerle yaşamak için direnen bu insanların tamamen yok olmamalarının nedeninin, ölenlerden çok çocuk yapmalarıdır..

                          KÖY ENSTİTÜLERİNİN DOĞUŞU

         Yukarıda sıralanan gerçeklerin eğitim davasının, büyük sosyal sorunun bir parçası olduğunu ortaya koyduğunu ifade eden Şerif Tekben, birinin çözülmesinin diğerinin çözümünü kolaylaştıracağını ifade ederek, şunları söylüyor:

        “Köyün, ekonomik, sosyal, kültürel yaşayışını iyileştirecek elemanlar yetiştirmek zorundaydık. Şimdiye kadar köye, hep büyük şehirlerde kurulmuş öğretmen okullarında yetiştirdiğimiz şehirli gençler yolladık. Bu okullar daha ziyade şehir ve kasabaların ihtiyaçları göz önünde tutularak tesis edilmiş kurumlardır. Kuruluş ve gelişme tarihlerinin gösterdiği safhalar da bunu doğruluyor. Bu kurumlardan yetişen öğretmenlerin köy şartlarına gereği gibi uymadıkları görülmüştür. Bunun için yarının köy öğretmenlerini görecekleri, hizmetin gereğine daha uygun şekil ve şartlar altında yetiştirmek zaruri bulunmaktadır.

        Bundan başka devletin mali gücünün bu işin masraflarını karşılayacak yeterlikte olması gerçeği, on binlerce okul ve öğretmenin kısa zamanda ve az masrafla meydana getirilmesinde yeni ve pratik bir yol tutma zorunluluğunu daha açıkça belirtmiştir. Eğitimde kendimizi bulma sayılan Köy Enstitüleri devrimi böyle doğdu..” 

       Kitabın ilk sayfasında efsane isim İsmail Hakkı Tonguç’un görüşlerine de yer verilmiş. Tonguç, sol kesimin her zaman dile getirdiği “Teori ile pratik bir birini tamamlamalıdır” düşüncesine adeta vurgu yaparcasına şunları söylüyor:

       “Uygulanmayan bilgi boş ve lüzumsuz bilgidir. Bilmek demek yapmak demektir.  Bir şeyi yapabiliyorsak aynı zamanda biliyoruz demektir. Doğru, iyi, düzgün yazamıyor veya resim yapamıyorsak, anlatmak istediğimiz konuyu bilmiyoruz demektir. Bir olayın deneylerini yapmaktan, müzik parçalarını bir alet ile çalmaktan veya notaya uygun olarak söylemekten aciz isek o olayı veya o parçayı bilmediğimiz anlaşılır. İlgili kitabı veya dergiyi okuyarak, tabiatı ve sosyal hayatı inceleyerek bilgi edinemiyorsak; kitapta yazılanı veya öğretmenin anlattığını ezberleme yolunu tutmuş, iskolastiğin (Ortaçağ boyunca Katolik kilisenin egemenliği altında olan, bilime kapalı dine dayalı düşünce) esiri haline gelmişiz demektir. Köy enstitülerinde yetiştirilen çocuklar, iskolastiğe köle olmaktan kurtarılmaya uğraşılmıştır. Onların kültürleri, cila şeklinde ve ezberlenerek benimsenmiş bilgi değil, iş içinde iş vasıtasıyla öğrenilen gerçek ve öz bilgidir.”

..../..